Car Srba i Grka

Ne mogavši da odoli napadima neprijatelja, Vizantija je gubila jednu za drugom svoje nekadašnje teritorije. Za vreme cara Iraklija (610 – 640), Južni Sloveni su joj oteli najveći deo Balkanskog poluostrva, na istoku je ponovo pretila opasnost od ojačanih Persijanaca, a potom i od Arabljana koji su oteli Siriju, Palestinu i Egipat, tako da se Vizantija u 8. veku svela na južne delove Balkanskog poluostrva i obala Male Azije, u stvari na antičku i današnju Grčku.

U nekoliko narednih vekova Vizantija će se grčevito braniti od agresivnih suseda i smirivati stanje u državi zbog ubrzanog procesa feudalizacije. Car Lav Treći (714. – 741.) oduzeo je crkvi znatan deo poseda i dao vojnicima u vidu beneficija da bi bolje branili oslabljenu zemlju: slobodne seljake je pretvarao u kmetove, i kolone i robove. Došlo je do sukoba sa crkvom (ikonoborstvo), a seljaci su počeli dizati ustanke, ne želeći da postanu kmetovi.

Naročito žestok ustanak planuo je u Maloj Aziji 821. godine, pod vođstvom Tome Slovena. Vođa ustanka slovenskog porekla proglasio se čak za cara i godinu dana držao pod opsadom Carigrad. Vizantijski car Mihajlo Drugi „Mucavi“ uspeo je da ga pobedi tek uz vojnu pomoć bugarskog hana. Toma je zarobljen i posle svirepog mučenja ubijen. Posle toga feudalizacija je u Vizantiji išla mnogo bržim tempom.

Pritisak na Vizantiju vršili su Huni, Avari, Arabljani, Bugari, Normani… a od 11. veka i krstaši. boreći se navodno protiv muslimana i „oslobađajući“ Hristov grob, feudalci iz zapadne Evrope su od 11. do 13. veka pustošili zemlje kroz koje su prolazili ili su u Vizantiji, gotovo ne nailazeći na otpor, formirali nekoliko feudalnih državica: Ahajsku kneževinu, Atinsko vojvodstvo, Epirsku despotovinu i Solunsku kraljevinu.

No, uz sve negativne posledice krstaških ratova, trebalo bi reći da su doprineli širenju grčke kulture na zapad.

Ratujući sa Vizantijom, u te krajeve je dospeo i srpski vladar Dušan Silni. Pošto je osvojio od Vizantije Kastoriju, izbio je pred Solun 1334. godine. U jesen 1345. zauzeo je Ser, te više manjih gradova, a granice svoje države pomerio do Egejskog mora od reke Meste do Solunskog zaleđa. Osvojivši veći deo vizantijskih zemalja, Dušan se proglasio carem Srba i Grka, a zatim krunisao u Skoplju 1346. godine. Dve godine kasnije zauzeo je Epir i tesaliju i pripremao se da uđe u Carigrad.